Lý Thường Kiệt lãnh đạo kháng chiến chống Tống thắng lợi

Từ giữa thế kỉ thứ XI, nhà Tống gặp phải những khó khăn: tài chính nguy ngập, ngân khố cạn kiệt, nội bộ mâu thuẫn, nhân dân đói khổ, nhiều nơi nổi dậy đấu tranh. Vùng biên cương phía bắc của nhà Tống thường xuyên bị hai nước Liêu-Hạ quấy nhiễu. Để giải quyết tình trạng trên, nhà Tống tiến hành xâm lược Đại Việt. Một mặt nhà Tống xúi giục vua Chăm-pa đánh lên từ phía nam, một mặt ngăn cản việc buôn bán, đi lại của nhân dân hai nước, dụ đỗ các tù trưởng dân tộc ít người ở biên giới phía bắc Đại Việt. Sớm phát hiện mưu đồ của kẻ thù, vua nhà Lý cử Lý Thường Kiệt chỉ huy, tổ chức kháng chiến.

Lý Thường Kiệt cho quân đội luyện tập, canh phòng suốt ngày đêm. Các tù trưởng được phong tước cao, được lệnh mộ thêm binh đánh trả các cuộc quấy phá làm thất bại âm mưu dụ dỗ của nhà Tống. Đồng thời, Lý Thánh Tông cùng với Lý Thường Kiệt đem quân đánh bại ý đồ tiến công phối hợp của nhà Tống với Cham-pa.

Sau khi củng cố lại lực lượng, ngăn ngừa bất trắc phía nam, Lý Thường Kiệt không bị động chờ đợi giặc mà đã quyết định tiến công địch trước. Ông tổ chức một cuộc tập kích vào đất Tống nhằm phá tan các cứ điểm xâm lược Ung, Khâm, Liêm mà chủ yếu là thành Ung Châu rồi quay về phòng thủ đất nước. Trận tập kích này đã đánh một đòn phủ đầu, làm hoang mang quân Tống và đẩy chúng vào thế bị động.

Sau thất bại nặng nề và bất ngờ ở Ung Châu, nhà Tống vô cùng tức tối liền cho quân xâm lược Đại Việt. Cuối năm 1076, một đạo quân gồm 10 vạn bộ binh tinh nhuệ, một vạn ngựa chiến cùng 20 vạn dân phu do Quách Quỳ, Triệu Tiết chỉ huy ồ ạt tiến đánh nước ta. Một đạo quân khác do Hòa Mâu dẫn đầu theo đường biển vào tiếp ứng. Khi quân Tống đến bờ bắc sông Như Nguyệt, bị phòng tuyến Như Nguyệt chặn lại nên chúng phải đóng quân bên bờ sông chờ thủy quân đến. Nhưng lúc đó, quân thủy đã bị quân của Lý kế Nguyên chặn nên không thể tiến sâu vào hỗ trợ đồng bọn.

Chờ mãi không thấy quân thủy đến, quân Tống tìm cách tấn công quân ta. Chúng bắc cầu phao, đóng bè lớn ào ạt tiến qua sông đánh vào phòng tuyến của ta, tuy nhiên đã bị quân nhà Lý phản công mãnh liệt, mưu trí đẩy chúng về phía bờ Bắc. Cuối mùa xuân 1077, Lý Thường Kiệt mở cuộc tấn công lớn vào trận tuyến của địch khiến chúng thua to, chúng lâm vào tình cảnh hết sức khó khăn tuyệt vọng. Giữa lúc ấy, Lý Thường Kiệt kết thúc chiến tranh bằng biện pháp mềm dẻo, thương lượng, giảng hòa. Quách Quỳ chấp nhận ngay. Quân Tống vội vã rút về nước.